جدیدترین یافته های محققان درباره فرونشست تهران؛
نرخ واقعی فرونشست در شمال و جنوب تهران چقدر است؟
به گزارش حیوان خانگی بگیر اگر درباره نرخ سالیانه فرونشست شهر تهران پرسیده شود، عدد ۳۶ سانتی متر بیان می شود و این در شرایطی است كه داده های مطالعات انجام شده سازمان زمین شناسی نشان داده است كه در مدت ۱۵ سال مطالعه نرخ سالیانه فرونشست در كلانشهر تهران ۱۷ تا ۲۴ سانتی متر است و ضمن آنكه از آنجایی كه مناطق شمال تهران دارای رسوبات درشت دانه هستند، خاك این مناطق بر خلاف رسوبات ریزدانه مناطق جنوب شهر تهران متراكم نمی شود؛ ازاین رو فرونشست در چنین مناطقی قابل مشاهده نیست و این محققان اعلام نمودند كه ما نمی توانیم هم به دنبال صادرات محصولات آب بری مانند هندوانه باشیم و هم برای وضعیت اسفبار منابع آب زیرزمینی كشور كاری نماییم.
دکتر ایمان انتظام، رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی در گفتگو با ایسنا با بیان اینکه سازمان زمین شناسی مطالعات خویش را در زمینه پدیده فرونشست زمین از ۱۷ سال قبل شروع کرده است، اظهار داشت: ما به صورت مستمر این پدیده را در کشور مورد مطالعه و پایش قرار دادیم، ضمن آنکه سازمان زمین شناسی نخستین سازمانی بوده است که از روش "تداخل سنجی راداری" برای فرونشست در کشور بهره برد.
وی بررسی پدیده فرونشست دشت های استان اصفهان و تهران را از جدید ترین پروژه های تحقیقاتی این سازمان در این عرصه ذکر کرد که تلاش شده نسل جدیدی از نقشه های کاربردی به همراه گزارش های مربوط را برای این دشت ها عرضه کند و افزود: مطالعه فرونشست یک مطالعه چندگانه است که یکی از جنبه های آن "هیدروژئولوژی" جهت بررسی تغییر سطح آب در حوضه آبی و شناسایی نوع سفره های آب زیر زمینی است. "شناسایی خصوصیات تراکم پذیری خاک" هم از دیگر جنبه های مطالعات فرونشست زمین بشمار می رود.
انتظام، پدیده فرونشست را اندرکنشی میان وضعیت آب و خاک و رسوباتی که آب در آن پایین می رود، دانست و افزود: مسئله دیگر در مورد فرونشست، "پایش زمین" است تا ببینیم هر ساله به چه میزان سطح زمین پایین می رود و نرخ فرونشست در یک دشت به چه میزان است که این مطالعات در گروه ژئوماتیک سازمان زمین شناسی انجام می شود و بر این اساس سازمان تنها نهادی در کشور است که با تلفیقی از مطالعات شاخص های تاثیرگذار، مبادرت به بررسی پدیده فرونشست کرده است. از طرف دیگر مرزها و تغییرات نرخ فرونشست و مخاطراتی مانند شکاف ها و فروچاله ها مستقیما تحت تأثیر زمین شناسی و خصوصا زمین شناختی زیر سطحی منطقه هستند.
رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، تداخل سنجی راداری را روشی برای پایش پوسته زمین توصیف کرد و خاطرنشان کرد: برخی کشورها ماهواره هایی را در مدار زمین قرار داده اند که این ماهواره ها به صورت مستمر فاصله خود تا زمین را اندازه گیری می کنند و با مقایسه این داده ها در بازه زمانی مشخص با همدیگر مشخص می شود که در این بازه، به چه میزان زمین یک منطقه حرکت افقی یا عمودی داشته است.
وی با تاکید بر اینکه تنها یکی از تکنیک های به کار برده شده جهت بررسی پدیده فرونشست زمین، تداخل سنجی راداری است، اشاره کرد: فرونشست یک مخاطره زمین شناسی است و برای آنکه درک درستی از چگونگی شکل گیری آن داشته باشیم و بفهمیم که چرا در بعضی از دشت ها همراه با فرونشست، شکاف زمین داریم و در بعضی دشت ها این شکاف ها به وجود نیامده است، نیازمند کسب اطلاعات درست از زمین شناسی منطقه هستیم تا بدانیم در کدام مناطق گسل ها امتداد یافته اند، در کدام مناطق سنگ کف بالا آمده و یا مرزهای زمین شناسی کجاست و آبخوان های منطقه چه کنترل کننده های زمین شناسی دارند.
انتظام اشاره کرد: متاسفانه تصور برخی این است که تنها راهکار مطالعه فرونشست استفاده از تکنیک تداخل سنجی راداری است، ولی این گونه نیست. تا زمانی که از وضعیت آبخوان، زمین شناسی منطقه، ژئوتکنیک و تراکم پذیری خاک اطلاع درستی نداشته باشیم، به درک درست و پیشبینی رفتار پدیده فرونشست در یک دشت نمی رسیم.
فرونشست در تهران
این متخصص زمین شناسی کاربردی با اعلان اینکه در جنوب غربی تهران فرونشست داریم، اشاره کرد: این فرونشست به سمت منطقه بازار و یا شمال تهران حرکت نکرده است.
انتظام، مطالعه بر روی پدیده فرونشست تهران را از نخستین مناطقی دانست که از سال ۱۳۸۴ تابحال مورد مطالعه قرار گرفته است، اظهار داشت: مطالعات ما نشان داده است تهران در این سال ها ماکزیمم نرخ فرونشستی حدود ۱۷ تا ۲۴ سانتی متر و متوسط نشستی برابر ۷-۸ سانتی متر داشته است.
وی با اشاره به بعضی از ادعاها درباره فرونشست زمین در تهران، افزود: در این ادعاها اعلام شده است که تهران سالانه ۳۶ سانتی متر (روزی یک میلی متر) فرونشست دارد. دلیل این ادعا این است که در یک سال ۸۷-۸۶ یکی از استادان مطالعه ای انجام داده است که در آن سال در بخش کوچکی از تهران فرونشست ۳۶ سانتی متری را ثبت کرده اند.
رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی با تاکید بر اینکه ما در مطالعات ۱۵ ساله خود هیچ وقت به فرونشست ۳۶ سانتی متری نرسیدیم، اظهار نمود: این عدد هم اکنون مورد قبول قرار گرفته است و حتی شاهدیم که کارشناسان عدد ۳۶ سانتی متری را برای فرونشست تهران اعلام می کنند، در حالیکه این داده مربوط به سال ۱۳۸۶ و برای بخش بسیار کوچکی فقط در یک مطالعه ذکر شده است و مربوط به کل منطقه فرونشستی جنوب غرب تهران یا کل تهران نیست.
انتظام، با اعلان اینکه هر ماه امکان دارد میزان فرونشست تغییر کند، اشاره کرد: همواره متوسط نرخ فرونشست زمین در تهران حدود ۷ تا ۸ سانتی متر بوده است و این فرونشست در همه شهر تهران نیست، بلکه در محدوده در جنوب غربی تهران و مساحت آن کمتر از یک دهم مساحت کل شهر تهران است.
انتظام تصریح کرد: داده های بلند مدت سازمان زمین شناسی، سازمان نقشه برداری و محققان خارج کشور نشان می دهند که حداکثر نرخ فرونشست در تهران بین ۱۷ تا ۲۴ سانتی متر است. ازاین رو اظهار نظر کردن درباره فرونشست نیازمند انجام مطالعات تخصصی است.
او همینطور به بعضی از ادعاها در زمینه گسترش فرونشست از جنوب تا شمال تهران، اظهار داشت: مطالعات بر روی رسوبات مناطق شمال شهر تهران نشان داده است که رسوبات این منطقه از نوع دانه درشت شامل سنگ، واریزه و سنگدانه است و رسوبات دانه درشت امکان متراکم شدن را ندارند.
رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی به فرو ریزش در تونل های در حال راه اندازی متروی تهران در سال های قبل اشاره نمود و افزود: در آن زمان ما اعلام کردیم این فرو ریزش ها ربطی به فرونشست جنوب غرب تهران ندارد؛ چون که نوع رسوبات جنوب غرب تهران با محل راه اندازی تونل مترو متفاوت می باشد، ولی در آن زمان بسیاری اعلام نمودند که این فرو ریزش، فرونشست است؛ در حالیکه این ریزش مربوط به مسائل سازه ای و مهندسی می شد.
به قول وی، شمال تهران فرونشستی ندارد و فرونشست در منطقه بازار طی چندین سال گذشته هم مشاهده نشده است.
انتظام، روند گسترش فرونشست زمین را تابعی از مرزهای زمین شناسی مانند گسل ها، تغییر رخساره و مرز آبخوان ها عنوان نمود و اظهار داشت: مرز مناطق فرونشست به طور عمده با زمین شناسی آن و خصوصیات آبخوان دشت کنترل می شود.
فرونشست در دشت های استان اصفهان
وی با اشاره به وضعیت فرونشست در کشور و اینکه بیشتر از ۲۴ استان از ۳۱ استان کشور دارای فرونشست هستند، استان اصفهان را یکی از بالاترین وسعت های مناطق فرونشستی در کشور نام برد و توضیح داد: از آنجایی که در استان اصفهان تمرکز بر کشاورزی است و گسترش بیابان ها و کمبود بارش در سال های پیش، نوع خاک و زمین شناسی منطقه همگی از عواملی بودند که در شکل گری فرونشست و شکاف های منطقه از سال ها پیش نقش داشته اند، بگونه ای که شکاف های ناشی از فرونشست و خاک های مسئله دار در خیلی از دشت های استان اصفهان قابل مشاهده می باشد و می توان گفت این استان نرخ فرونشست بالایی دارد.
انتظام در پاسخ به این پرسش که آیا می توان ادعا کرد استان اصفهان بالاترین نرخ فرونشست در بین استان های کشور را دارد، اظهار داشت: اندازه گیری فرونشست مبتنی بر اندازه گیری فاصله ماهواره تا سطح زمین است و تابعی از وضعیت سطح آب و این مسئله است که پایین رفتن آب در رسوبات دانه ریز رخ داده یا درشت دانه؟ ازاین رو نرخ با عنایت به زمان اندازه گیری می تواند متغیر باشد و هر زمانی بخشی از کشور ماکزیمم فرونشست را نشان دهند، به طور استاندارد هم باید این مطالعه در بازه زمانی دو ساله صورت گیرد، ولی می توان گفت استان اصفهان یکی از بیشترین نرخ های فرونشست را در سال های اخیر در کشور نشان داده است. باید اشاره کرد که متوسط فرونشست در یک دشت گاهی اهمیتی بیشتر از مقدار ماکزیمم فرونشست در یک دشت را دارد.
به قول وی در رسوبات دانه درشت اطراف کوهستان ها، هیچ فرونشستی صورت نمی گیرد؛ چون که این نوع رسوبات تراکم پذیر نیستند، ولی مناطق با رسوبات دانه ریز، از آنجایی که خاک تراکم پذیر هستند، فرونشست را بیشتر در خود نشان می دهند. از طرف دیگر در مرز این دو نوع دانه بندی به سبب نشست نامتقارن ما بیشترین شکل گیری شکاف ها را شاهد می باشیم.
این محقق سازمان زمین شناسی تصریح کرد: اینکه در مناطقی با رسوبات درشت دانه که هیچ فرونشستی رخ نمی دهد دلیل بر عدم پایین رفتن سطح آب زیر زمینی نیست ولی چون خاک تراکم پذیر نیست، فرونشستی مشاهده نمی گردد.
وی با اعلان اینکه ازاین رو هر دشتی در کشور مستعد رخداد پدید فرونشست است، خاطرنشان کرد: استان اصفهان هم یکی از استان های کشور است که به شکل گسترده شاهده رخداد فرونشست و شکل گیری شکاف های زمین در آن هستیم.
فرمول ساده برای توقف روند فرونشست
انتظام، توقف فرونشست زمین را منوط به مدیریت درست منابع آبی یعنی توقف برداشت بی رویه آب های زیرزمینی و تجدیدپذیر دانست که دارای راهکار ساده از نظر ظاهری است، ولی پیچیدگی های زیادی در دل خود دارد و اظهار داشت: بر مبنای مباحث مدیریت منابع آب هر منطقه ای دارای یک حجم ورودی آب ناشی از بارندگی و آب های ورودی رودخانه ها و یک خروجی آب به صورت برداشت آب برای مصارف کشاورزی، صنعتی و آشامیدنی است و در صورتیکه به همان میزان که آب وارد منطقه می شود، مصرف شود و آب زیرزمینی در سطح حدودا ثابتی نگه داشته شود، می توان جلوی فرونشست زمین را گرفت.
وی افزود: بر مبنای معیارهای جهانی برداشت بیشتر از ۴۰ درصد آب تجدیدپذیر یک مرز بحرانی معرفی شده و این در صورتی است که در بعضی مناطق ما بیشتر از ۷۰ درصد برداشت آب از منابع تجدیدپذیر را شاهد می باشیم.
این محقق سازمان زمین شناسی کلیدواژه کنترل فرونشست، را "مدیریت منابع آبی و پایش دقیق سطح آب های زیر زمینی" ذکر کرد که در این رابطه وزارت نیرو طرح خوبی را برای احیا و تعادل بخشی آب های زیر زمینی در دست اجرا دارد.
وی پایش دقیق و برخط سطح آب های زیر زمینی و تجهیز چاه های آب بهره برداری کشور به کنترل های هوشمند را همچون راهکاری پایش دقیق مقدار برداشت و مصرف، در کنار خرید، بستن چاه های غیر مجاز و محدودیت بیشتر در کف شکنی را باعث احیای ذخایر آب زیر زمینی کشور و تأثیر گذار بر کنترل فرونشست دانست.
انتظام، کنترل و مدیریت استفاده از منابع آبی را خارج از حیطه اختیارات سازمان زمین شناسی ذکر کرد و مدیریت منابع و مصرف آب را مواردی در حیطه اختیارات وزارت نیرو و جهاد کشاورزی دانست که گاه این دوگانگی مشکلاتی را هم به وجود می آورد و افزود: ما نمی توانیم هم به دنبال صادرات محصولات آب بری مانند هندوانه باشیم و هم برای وضعیت اسفبار منابع آب زیرزمینی کشور کاری بکنیم.
مخاطرات فرونشست زمین
انتطام تخریب سفره آب زیرزمینی، تغییر شیب سطح زمین، فروچاله ها و شکاف های زمین، صدمه های شریان های حیاتی و ساختمان ها را همچون مخاطرات پدیده فرونشست نام برد و خاطرنشان کرد: در بعضی مناطقی که سیلابی نبوده با رخداد فرونشست، شیب زمین بگونه ای می شود که آب در آن منطقه تجمع پیدا می کند، ضمن آنکه اگر رسوبات منطقه از نوع ریز دانه باشد، آبخوان های تخلخل مفید خویش را از دست می دهند. شکاف ها و فروچاله ها همینطور می توانند ریسک های جدی برای خطوط راه آهن و جاده ها، خطوط انتقال نیرو، ساختمان ها، فرودگاه ها و خیلی از ساختگاه های مهندسی ایجاد کنند.
رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی، با اعلان اینکه شناخت و عرضه راهکار برای شکاف ها و فروچاله ها در هر منطقه احتیاج به شناخت مکانیسم و شاخص های زمین شناسی موثر بر ایجاد شکاف دارد، اظهار نمود: شکاف های دشت های اصفهان در بعضی نواحی بسیار گسترده است و اگر زمین شناسی زیر سطحی منطقه و نوع خاک منطقه را به خوبی بشناسیم، می توانیم پیشبینی نماییم که این فروچاله ها و شکاف ها در کجاها در آینده رخ خواهند داد.
وی با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه ارتباط پایین رفتن آب زیر زمینی و فرونشست و تحرک گسل ها، توضیح داد: فرونشست ها می توانند حالت های شبه گسل سطحی را ایجاد کنند، ولی اثرات فرونشست بر روی گسل های زلزله زا تابحال ثابت نشده است. گسل های پی سنگی که زلزله های عظیم ما را باعث می شود، احتمال کمی وجود دارد که از فرونشست منطقه ای تأثیر گیرند. اما از آنجائیکه تراکم خاک می تواند بر روی تخلخل خاک و برخی از خصوصیات خاک اثرگذار باشد، می تواند بر مقاومت ساختگاه ها در زمان زلزله هم تأثیر بگذارد، ولی این امر احتیاج به مطالعات بیشتری دارد.
انتظام تصریح کرد: اثر فرونشست بر گسل و بروز زلزله آنقدر نگران کننده نیست که اثرات آن بر سفره های آبخوان کشور می تواند نگران کننده باشد.
این محقق با اعلان اینکه ما نتایج مطالعاتمان را در زمینه فرونشست در همه نشست هایی که با دستگاه های مختلف داشتیم، عرضه کرده ایم، اظهار داشت: استانداری ها، مدیریت مخاطرات کشور، وزارت مسکن و شهرسازی همچون ارگان هایی هستند که با آنها همکاری می نماییم و در این رابطه هر ماه ده ها استعلام در ارتباط با مسیر جاده ها و خطوط راه آهن در ارتباط با وجود مناطق فرونشستی در سازمان پاسخگویی می شوند.
وی افزود: نتیجه این تحقیقات تبدیل به نقشه ها و گزارشات مختلف در خیلی از استان های کشور مانند تهران، شیراز، اصفهان، سمنان، کرمان و قزوین و نقشه ملی نرخ فرونشست در سال ۹۵ شده است که در اختیار عموم قرار می گیرد و در آرشیو و بانک اطلاعات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور هم دردسترس است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب